Światowe zadłużenie osiągnęło rekordowe poziomy, a wiele krajów stoi w obliczu ogromnych problemów ze spłatą swoich zobowiązań. Jak wynika z najnowszego raportu OECD, era niskich stóp procentowych doprowadziła do znacznego wzrostu zadłużenia rządów, firm i gospodarstw domowych. Teraz, gdy stopy wzrosły, ryzyko niewypłacalności staje się realne, szczególnie dla najbiedniejszych państw. Przyjrzyjmy się bliżej, które kraje i sektory gospodarki mają największe problemy z obsługą zadłużenia.
Kraje najbardziej zadłużone i bliskie niewypłacalności
W dzisiejszym świecie globalne zadłużenie osiągnęło bezprecedensowe poziomy, a wiele krajów zmaga się z ogromnymi trudnościami w spłacie swoich zobowiązań. Zgodnie z raportem Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), kraje takie jak Argentyna, Etiopia, Ukraina, Ghana, Grenada, Laos, Liban, Sri Lanka, Surinam, Wenezuela i Zambia są bliskie niewypłacalności. Tragiczne konsekwencje takiej sytuacji mogą być odczuwalne przez ich obywateli przez wiele lat.
Jednym z kluczowych czynników, który doprowadził do tak poważnego kryzysu zadłużenia, był okres niskich stóp procentowych w latach 2008-2022. Tanie pożyczki zachęciły rządy i firmy do nadmiernego zapożyczania się, nie biorąc pod uwagę ryzyka związanego ze wzrostem kosztów obsługi długu w przyszłości. Teraz, gdy stopy procentowe drastycznie wzrosły, wiele krajów ma ogromne problemy ze spłatą odsetek i rat kapitałowych.
Nierówności w zadłużeniu między krajami
Ogromne nierówności w zadłużeniu między krajami bogatymi a biednymi stanowią kolejny niepokojący aspekt obecnego kryzysu. Kraje afrykańskie płacą rentowności od swoich obligacji ponad 1000 punktów bazowych wyższe niż Stany Zjednoczone, co stanowi krytyczną granicę dla oceny możliwości spłaty długu. Tymczasem Turcja pobiła smutny rekord, emitując obligacje z rentownościami 1500 punktów bazowych powyżej amerykańskich papierów skarbowych.
Z drugiej strony, bogate kraje należące do OECD (38 rozwiniętych gospodarek) są w nieco lepszej sytuacji, choć nadal borykają się z rosnącym zadłużeniem krajów. Na koniec 2023 roku relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB osiągnęła poziom 83% wobec 73% przed pandemią. Pomimo to, przewiduje się, że w 2024 roku poziom zadłużenia ustanowi nowy rekord w relacji do PKB.
Zadłużenie krajów rozwijających się - Chiny i ich rosnące emisje
W obliczu globalnego kryzysu zadłużenia, sytuacja w krajach rozwijających się i gospodarkach wschodzących budzi coraz więcej obaw. Raport OECD zwraca szczególną uwagę na rosnące zadłużenie Chin, które w 2023 roku więcej niż dwukrotnie zwiększyły liczbę wyemitowanych obligacji w porównaniu z rokiem poprzednim. Udział Chin w zaciąganiu pożyczek wzrósł z 15% w 2021 roku do 37% w 2023 roku wśród gospodarek wschodzących i rozwijających się.
Chiny od 2002 roku emitują obligacje prawie wyłącznie w walucie krajowej, minimalizując ryzyko kursowe. Jednak gwałtowny wzrost zadłużenia może stanowić zagrożenie dla stabilności finansowej tego kraju.
Innym niepokojącym trendem jest wzrost zadłużenia walutowego w Europie, które zwiększyło się z 17% w 2022 roku do 20% rok później, głównie za sprawą emisji Węgier i Polski. Jednak według raportu OECD, ze względu na silne powiązania gospodarcze ze strefą euro, ryzyko kursowe dla tych krajów jest niższe, a emisje walutowe okazały się tańsze niż w walucie krajowej.
Czytaj więcej: Cena gazu zmusza do zamknięcia znaną i cenioną piekarnię
Zadłużenie korporacji - rosnące ryzyko i pogorszenie jakości
Choć zadłużenie rządów pozostaje na razie pod kontrolą, dużo większym problemem jest zadłużenie korporacji, które w samych tylko obligacjach wyniosło na koniec zeszłego roku 33,6 biliona dolarów. Do końca 2026 roku do spłacenia jest z tego 12,3 biliona dolarów, co wydaje się niemożliwe bez konieczności refinansowania znacznej części długu przy znacznie wyższych stopach procentowych.
Epoka niskich stóp procentowych całkowicie zmieniła rynek obligacji przedsiębiorstw, umożliwiając ogromny wzrost długu. Najbardziej zlewarował się sektor przedsiębiorstw niefinansowych, który jest obecnie rekordowo zadłużony w najnowszej historii. Prawdziwa eksplozja długu nastąpiła w Chinach, gdzie tamtejsi emitenci mieli do spłaty w 2008 roku mniej niż 1% całkowitej kwoty długu korporacyjnego, a do końca 2023 roku odsetek ten wzrósł do prawie 20%, co stanowi blisko 2,5 biliona dolarów.
Pogorszenie jakości kredytowej
Pomimo wydłużenia przez firmy o ratingu inwestycyjnym średniego terminu zapadalności zadłużenia, stale pogarsza się jakość kredytowa, a przeciętnie ratingi gwałtownie idą w dół. Bardzo wysokie długi mają do zapłaty firmy już solidnie zadłużone, co stanowi poważne ryzyko dla ich wypłacalności. Aż 42% obligacji firm o niskim ratingu inwestycyjnym BBB wyemitowane jest przez spółki o wskaźniku długu do EBITDA powyżej 4, co znacznie zwiększa ryzyko niedopełnienia zobowiązań.
| Kraj | Zadłużenie korporacji (mld USD) |
|---|---|
| Chiny | 2500 |
| USA | 9500 |
| Strefa Euro | 5200 |
| Japonia | 3800 |
Największym problemem dla zadłużonych firm może nie być tylko refinansowanie długów, ale też podatność na gwałtowną wyprzedaż papierów na rynkach. Bardzo możliwe, że zobaczymy to już w tym roku.
Wzrost rentowności obligacji skarbowych w krajach biednych
Jednym z najbardziej niepokojących aspektów obecnego kryzysu zadłużenia jest drastyczny wzrost rentowności obligacji skarbowych w krajach biednych. Państwa Afryki Subsaharyjskiej płacą rentowności od swoich obligacji ponad 1000 punktów bazowych wyższe niż Stany Zjednoczone, co stanowi krytyczną granicę dla oceny możliwości spłaty długu.
Taka sytuacja stawia kraje rozwijające się w niezwykle trudnej sytuacji, gdyż obsługa zadłużenia staje się niemal niemożliwa. Wysokie koszty finansowania pożyczek oznaczają, że ogromna część budżetów tych państw musi zostać przeznaczona na spłatę odsetek, pozostawiając niewielkie środki na inwestycje w rozwój gospodarczy i poprawę jakości życia obywateli.
- Argentyna
- Etiopia
- Ghana
- Grenada
- Laos
- Liban
- Sri Lanka
- Surinam
- Ukraina
- Wenezuela
- Zambia
Powyższa lista prezentuje kraje, które według raportu OECD są bliskie niewypłacalności ze względu na ogromne trudności w obsłudze zadłużenia. Sytuacja ta grozi poważnymi konsekwencjami gospodarczymi i społecznymi dla tych państw, stanowiąc jedno z największych wyzwań współczesnego świata.
Zadłużenie krajów OECD - prognozy, finansowanie i spłata długu
Choć kraje rozwijające się i biedniejsze państwa stoją w obliczu najbardziej poważnego kryzysu zadłużenia, również bogate gospodarki należące do OECD (38 rozwiniętych gospodarek) mierzą się z rosnącym zadłużeniem krajów. Całkowite pozostałe do spłaty zadłużenie z tytułu obligacji skarbowych krajów OECD na koniec 2023 roku wynosiło 54 biliony dolarów, a prognoza mówi, że w tym roku wzrośnie do 56 bilionów dolarów - będzie to o 30 bilionów dolarów więcej niż w 2008 roku.
Pomimo wzrostu kosztów finansowania długiem od 2022 roku, finanse publiczne krajów OECD są częściowo zabezpieczone przed wzrostem stóp procentowych, ponieważ licznym państwom udało się wydłużyć terminy zapadalności obligacji. Jednak średni koszt nowego długu w państwach OECD wzrósł z 1% w 2021 roku do 4% w 2023 roku, a koszty obsługi (czyli spłaty odsetek) wzrosły w tym samym okresie z 2,3% do 2,9% PKB.
Rosnące potrzeby pożyczkowe
Według prognozy z raportu OECD, w tym roku państwa organizacji zadłużą się na dodatkowe około 3,2 biliona dolarów. Równocześnie potrzeby refinansowania zapadającego w tym roku zadłużenia wyniosły 12,6 biliona dolarów. W ten sposób potrzeby pożyczkowe brutto (czyli nowy dług plus refinansowanie niespłacanego) wzrosną do 15,8 biliona dolarów, co będzie oznaczać wzrost o 45% w porównaniu z 2019 rokiem i ustanowi historyczny rekord.
Największy wzrost potrzeb pożyczkowych brutto nastąpi we Włoszech, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, gdzie przekroczy on 1 punkt procentowy PKB. Spadek o ponad 1 punkt procentowy PKB nastąpi natomiast we Francji, Niemczech i Japonii. Sytuacja ta pokazuje skalę wyzwań, przed jakimi stoją bogate gospodarki w zakresie finansowania i obsługi rosnącego zadłużenia.
Straty banków centralnych oraz koniec transferów dochodów
Skutki globalnego kryzysu zadłużenia odczuwają również banki centralne na całym świecie. Ponieważ podniosły one stopy procentowe, ponoszą straty na utrzymywanych w bilansach obligacjach skarbowych. Ubiegłoroczna strata Narodowego Banku Polskiego jest przykładem tego, jak działa ten mechanizm.
Według raportu OECD, największą stratę poniesie Bank Anglii, szacowaną obecnie na około 5% PKB Wielkiej Brytanii. Wskutek tych strat banki centralne zaprzestają wypłat zysków dla swoich rządów lub je znacząco zmniejszają. USA, Niemcy, Holandia, Francja i Hiszpania nie dostaną z banków centralnych ani grosza przez okres od 4 do 2 lat, co zwiększy potrzeby pożyczkowe rządów nawet o 0,5% PKB.
Sytuacja ta pokazuje, jak głębokie są reperkusje obecnego globalnego zadłużenia i jak wiele sektorów gospodarki zostało nim dotkniętych. Konieczne będą zdecydowane działania na szczeblu międzynarodowym, aby zapobiec eskalacji kryzysu i jego negatywnym skutkom dla milionów ludzi na całym świecie.
Podsumowanie
Podsumowując, obecny kryzys zadłużenia na świecie ma ogromną skalę i dotyczy zarówno zadłużenia krajów, jak i firm oraz gospodarstw domowych. Bezprecedensowy poziom zadłużenia jest wynikiem okresu niskich stóp procentowych, który zachęcił do nadmiernego pożyczania pieniędzy. Teraz, gdy stopy wzrosły, wiele podmiotów ma ogromne problemy ze spłatą swoich zobowiązań.
Największe nierówności w zadłużeniu widoczne są między bogatymi a biednymi państwami. Kraje rozwijające się stoją w obliczu niewypłacalności, podczas gdy bogate gospodarki OECD mają większe możliwości refinansowania długów. Jednak nawet one odnotowują rekordowy globalny poziom zadłużenia, który będzie stanowił ogromne wyzwanie w nadchodzących latach. Przezwyciężenie tego kryzysu zadłużenia wymagać będzie zdecydowanych działań na arenie międzynarodowej.
